Η φρίκη που έζησε η Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής αποτυπώθηκε από την κάμερα του ερασιτέχνη κινηματογραφιστή Άγγελου Παπαναστασίου, το υλικό του οποίου χρησιμοποιήθηκε μάλιστα στη δίκη της Νυρεμβέργης προκειμένου να επιτευχθεί η καταδίκη των ναζί για εγκλήματα πολέμου στην πρωτεύουσα. Εδώ και χρόνια ο οπερατέρ αυτών των συγκλονιστικών πλάνων, θεωρείται ο μοναδικός που κινηματατογράφησε το τι συνέβαινε γύρω του σε πείσμα της ποινής που τον περίμενε, αν έπεφτε στην αντίληψη των κατακτητών.

Έτσι, κράτησα μεν, αλλά δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία, θεωρώντας αυθαίρετα ότι επρόκειτο μάλλον για ένα ψυχολογικού χαρακτήρα τρυκ μεταξύ εμπολέμων, μια κίνηση για να πλήξει το ηθικό των εχθρών, την είδηση που εντόπισα συμπτωματικά πριν από κάποια χρόνια στην εφημερίδα “ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ- η εφημερίς των ένθεν του Ισημερινού Ελλήνων”, η οποία εκδιδόταν στο Γιοχάνεσμπουργκ από τον Κ. Θεοχαρίδη.

Η είδηση υπό τον τίτλο ” Ελληνικά Νέα” και με ημερομηνία 19 Νοεμβρίου 1943 έλεγε: “Κάιρον 7 Νοεμβρίου. Και δια δευτέραν φοράν προεβλήθη εις το Στούντιο της Κοντάκ, ενώπιον επισήμων δημοσιογράφων και ανταποκριτών ξένων εφημερίδων, μία κινηματογραφική ταινία ληφθείσα προσφάτως εις τας Αθήνας υπό Έλληνος κινηματογραφιστού διακινδυνεύσαντος πολλές φορές την ζωήν του, εν τη προσπαθεία του να αποθανατίση από πάσης πλευράς την σημερινήν τραγικήν ζωήν της Ελληνικής πρωτευούσης και τέλος να αποδράση εις Μ. Ανατολήν. Δι’ ευνόητους λόγους ο τολμηρός Έλλην ευρίσκεται ενταύθα υπό το ψευδώνυμον Ρούντη“. Και συνέχιζε η είδηση με την περιγραφή της ταινίας για να τελειώσει με την ευχή “Είνε μια τανία που ομιλεί ευγλώττως περί Γερμανών και Ιταλών. Θέλομεν να ελπίζομεν ότι η Ελληνική και Συμμαχική προπαγάνδα θα επωφεληθή αυτής δεόντως.”

Την πληροφορία αυτή ανακοίνωσα τον Ιούνιο του 2013, για πρώτη φορά δημόσια, στα πλαίσια μιας προβολής στο “Αρχείο Πολέμου”. Και εδώ σταματάει η δική μου παρέμβαση. Γιατί σε εκείνη την παρουσίαση, ο Μανόλης Κασιμάτης, μέλος της πολιτιστικής εταιρίας “Φωτογραφίζοντας” και συστηματικός ερευνητής της περιόδου 1940-1974, θεωρώντας εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός,  υποσχέθηκε να  το “εμπλουτίσει” με επιπλέον στοιχεία. Από εδώ και πέρα λοιπόν ακολουθεί η δική του έρευνα, η οποία  στηριζόμενη στο βιβλίο του Νικόλαου Αντωνακέα “Φως εις το σκότος της κατοχής” (Αθήνα, 1947) έφερε στην επιφάνεια το περιστατικό της προβολής στο Κάιρο αλλά, επιτέλους,  και το όνομα του κινηματογραφιστή.

Πρόκειται για τον σμηνίτη Ροδόλφο Τζανέτο μέλος της φιλοβασιλικής οργάνωσης “Ε.Ε”. “Ο ριψοκίνδυνος και θαρραλέος Ροδόλφος, γράφει ο Ν. Αντωνακέας, μέλος της Οργανώσεώς μας, ανεχώρησεν εξ Αθηνών κατά τον μήνα Ιούνιον του ιδίου έτους 1943, συμπεριληφθείς μετ’ άλλων πατριωτών εις μίαν αποστολήν δι’ Αίγυπτον. Ούτος κατά το διάστημα της εχθρικής Κατοχής κατεγίνετο συνεχώς εις τολμηράς και ριψοκινδύνους επιδιώξεις, χάριν του αγώνος της Εθνικής Αντιστάσεως. Ησχολείτο χωρίς να γίνεται αντιληπτός από τους κατακτητάς με την κινηματογράφησιν διαφόρων πατριωτικών εκδηλώσεων και επεισοδίων, προκαλουμένων υπό των αγωνιστών της Πρωτευούσης, ιδία δε υπό της σπουδαζούσης Νεολαίας των Οργανώσεων Εθνικής Αντιστάσεως, κατά τας Εθνικάς ημών εορτάς, προ των αδριάντων των ηρώων, του Πανεπιστημίου και άλλων εθνικών χώρων. Επίσης κατεγίνετο με τη λήψη διαφόρων φωτογραφιών και εικόνων απεικονιζουσών την θλιβεράν ζωήν υπό την εχθρικήν Κατοχήν, την διαβιωση του  Ελληνικού Λαού υπό το πέλμα σκληρού, βάρβαρου και αδυσώπητου εχθρού και τους εκ πείνης θνήσκοντας Έλληνας, τα πτώματα των οποίων κατά χιλιάδας καθημερινώς μετεφέροντο προς τα Νεκροταφεία των πόλεων Αθηνών και Πειραιώς….Επίσης ούτος κατεγίνετο, υποδείξει της Οργανώσεως, εις πολλάς άλλας λίαν τολμηράς εθνικάς ενεργείας, καθ’ όλον το διάστημα της εδώ παραμονής του, ριψοκινδυνεύσας κατ’ επαναληψιν την ζωήν του. Προ του Κέντρου “Γαμβέττα” επί της Λεωφόρου Πανεπιστημίου, δια να αποφύγη την σύλληψίν του, εκ μέρους των Γερμανών, ηναγκάσθη να εγκαταλείψει την κινηματογραφικήν  μηχανήν του λήψεως και να τραπή εις φυγήν“.

Ο συγγραφέας συνεχίζει περιγράφοντας τις περιπέτειες του Ροδόλφου Τζανέτου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς Τσεσμέ, ιδιαίτερα την προσπάθεια του πλοιάρχου να σφετερισθεί με διάφορους τρόπους “τας πολυτίμους εκείνας κινηματογραφικάς ταινίας και φωτογραφίας, δι ων εσκόπευε όπως φέρη εις γνώσιν την ζωήν και το υψηλόν φρόνημα του Ελληνικού Λαού εις τους εκτός της κατεχόμενης υπό των εχθρών της Πατρίδας ελευθέρους Έλληνας“.

Η διαφορά σε σχέση με την είδηση όπως παρουσιάστηκε στην εφημερίδα “ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ” αφορά στην ημερομηνία. Ο Ν. Αντωνακέας κάνει λόγο για μία προβολή την οποία τοποθετεί “κατά το τέλος του μηνός Νοεμβρίου του ιδίου έτους, 1943…ενώπιον της Α.Μ. του Βασιλέως, της Βασιλικής Οικογενείας, και πολλών άλλων προσωπικοτήτων της εν Καϊρω Ελληνικής παροικίας”.

Αυτά είναι, όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά, τα στοιχεία που έχουμε μέχρι στιγμής στη διάθεσή μας για τις ταινίες του Ροδόλφου Τζανέτου. Οι υποθέσεις που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι αρκετές, αλλά δεν είναι ούτε εδώ ο κατάλληλος χώρος ούτε τώρα η κατάλληλη στιγμή. Τα ερωτήματα εξακολουθούν και οι όποιες πιθανές απαντήσεις θα έκαναν τα πράγματα πιο περίπλοκα. Υπήρξε πράγματι ερασιτέχνης κινηματογραφιστής; Και αν ναι, πού βρίσκονται οι ταινίες του; Υπήρχε κάποια μορφή, συγκυριακής έστω, συνεργασίας ανάμεσα στον ίδιο και τον Άγγελο Παπαναστασίου; Υπάρχει το ενδεχόμενο ο Ροδόλφος Τζανέτος να μην έδειξε στο Κάιρο δικές του ταινίες, αλλά τα φιλμ του Α. Παπαναστασίου;

Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν φυσικά πρόθεση να μειώσουν ούτε στο ελάχιστο την προσφορά εκείνων που διακινδυνεύοντας τη ζωή τους κατάφεραν να αποτυπώσουν σκηνές της κατεχόμενης πρωτεύουσας. Θεωρούμε άλλωστε πως η προσφορά αυτή απειλείται μόνο από την αδιαφορία, την αποσιώπηση, και το ενδεχόμενο να βρίσκεται κάπου πεταμένο ή ξεχασμένο ένα σπάνιο κινηματογραφικό υλικό.

Kείμενο των Νίκος Μητρογιαννόπουλος-Μανόλης Κασιμάτης