Κύριε Βιτωράτε, ως απόφοιτος της Λεοντείου και νομικός, πώς προέκυψε η

ενασχόλησή σας με την Τεχνητή Νοημοσύνη και ποιον ρόλο διαδραματίσατε στην

επιτροπή της εκδήλωσης Leonteios AI;

Η ενασχόλησή μου με την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) προέκυψε προοδευτικά μέσα

από την εξειδίκευσή μου στις νέες τεχνολογίες και από το ενδιαφέρον μου για τις

τεχνολογικές εξελίξεις. Ασχολούμαι για πάνω από μία δεκαετία αποκλειστικά με το

«ψηφιακό δίκαιο» παρέχοντας συμβουλές -κατά βάση- σε εταιρείες σχετικά με

προσωπικά δεδομένα, κυβερνοασφάλεια, πνευματική; βιομηχανική ιδιοκτησία,

επομένως η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτέλεσε για εμένα μία φυσική προέκταση της

δουλειάς μου. Στη συνέχεια, επειδή με ενδιέφερε πραγματικά το συγκεκριμένο

αντικείμενο, ξεκίνησα το διδακτορικό μου πάνω στη χρήση της ΤΝ στη δημόσια

διοίκηση και τη συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα σε έργα ΤΝ και μέσα από

αυτό μου δόθηκε η ευκαιρία να συμμετέχω και στη συγγραφή της Εθνικής

Στρατηγικής της Ελλάδας για τη μετάβασή της στην εποχή της ΤΝ.

Η πρόσκληση για τη συμμετοχή μου στην επιτροπή #LeonteiosAI, ήρθε ως μια

ευχάριστη έκπληξη και παράλληλα τιμή. Στην επιτροπή, ως μέλος μιας

διεπιστημονικής ομάδας διακεκριμένων αποφοίτων και επαγγελματιών, είχα τη

χαρά να συμμετέχω σε μία πρωτοπόρα προσπάθεια για την ενσωμάτωση της ΤΝ

στην εκπαιδευτική διαδικασία τόσο στα σχολεία της Λεοντείου, όσο και στην

κοινωνία. Μέσα από τις συναντήσεις της επιτροπής, τα εργαστήρια (workshops) για

καθηγητές και μαθητές και τελικά τη μεγάλη ημερίδα στο Μουσείο της Ακρόπολης,

θεωρώ ότι η Λεόντειος έκανε ήδη το πρώτο και πολύ σημαντικό βήμα για να

μεταβεί σε μια νέα εποχή και παράλληλα να προωθήσει ευρύτερα τον διάλογο για

την ΤΝ στην εκπαίδευση. Ως νομικός, ο ρόλος μου επικεντρώθηκε περισσότερο

στην ανάλυση των νομικών και ηθικών πτυχών της ΤΝ, καθώς και στην διερεύνηση

των τρόπων με τους οποίους η τεχνολογία αυτή μπορεί να υποστηρίξει την

εκπαιδευτική εμπειρία και να διαμορφώσει τα επαγγέλματα του μέλλοντος.

Βεβαίως, μέσα από τη συναναστροφή μου με τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής,

τους εκπαιδευτικούς, τα παιδιά και τους συμμετέχοντες στην ημερίδα, είχα την

ευκαιρία να διευρύνω κι εγώ τον ορίζοντά μου και να επεκτείνω τη σκέψη μου σε

πτυχές που μπορεί μέχρι εκείνη τη στιγμή να μην είχα αναλογιστεί.

2. Η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρνει τεράστιες προκλήσεις στο νομικό πεδίο, από την

προστασία των προσωπικών δεδομένων έως τα ζητήματα πνευματικών

δικαιωμάτων. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο επείγοντα νομικά ζητήματα που

προκύπτουν σήμερα;

Κάθε νέα εξέλιξη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο δομική, όσο αυτή της

ενσωμάτωσης της ΤΝ, μας ξεβολεύει και φέρνει ανησυχίες και προκλήσεις, τις

οποίες καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, ο καθένας από τη θέση

του.

Πράγματι, από νομικής σκοπιάς, δεν είναι αμελητέα η επίδραση που ενδέχεται να

έχει η ΤΝ και τεχνολογίες που βασίζονται σε αυτή, σε άτομα και επιχειρήσεις.

Δεδομένου ότι τα μοντέλα ΤΝ εκπαιδεύονται σε τεράστιους όγκους δεδομένων

(συμπεριλαμβανομένων προσωπικών) εύλογα εγείρονται προβληματισμοί σχετικά

με τη διαφανή χρήση τους και την προστασία της ιδιωτικότητας. Επιπλέον, πολλοί

αναρωτιούνται πώς θα διασφαλιστεί η αλγοριθμική διαφάνεια και λογοδοσία και

πώς θα αποφύγουμε τη διαιώνιση κοινωνικών προκαταλήψεων, ώστε τα

συστήματα να είναι δίκαια. και να ενισχύσουν υπάρχουσες κοινωνικές

προκαταλήψεις, οδηγώντας σε διακρίσεις. Ή ακόμα ποιος είναι ο κάτοχος των

πνευματικών δικαιωμάτων για έργα που δημιουργούνται από συστήματα ΤΝ και

πώς προστατεύονται τα δικαιώματα των δημιουργών των οποίων τα έργα

χρησιμοποιήθηκαν για να εκπαιδευτούν τα συστήματα. Όλα τα παραπάνω είναι

κρίσιμα ερωτήματα των οποίων η απάντηση δεν είναι μονοδιάστατη. Αν θα έπρεπε

να επιλέξω όμως μία για τους σκοπούς της παρούσας, θα έλεγα ότι αυτά τα

συστήματα είναι καθρέφτης της κοινωνίας μας και απαιτείται μια συλλογική

προσπάθεια από κυβερνήσεις, νομοθέτες, επιστήμονες, επιχειρηματίες και

τελικούς χρήστες για να διασφαλίσουμε ότι αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται

με τρόπο που τελικά ωφελούν την ανθρωπότητα. Σίγουρα, έχει υπάρξει πρόοδος

στη ρύθμισή τους, αλλά νομίζω υπάρχουν πολλά ακόμα που μένει να γίνουν.

3. Πολλοί ανησυχούν για την ηθική διάσταση της ΤΝ, ειδικά σε τομείς όπως η

δικαιοσύνη και οι αυτόνομες αποφάσεις. Πώς μπορεί το νομικό πλαίσιο να

εξισορροπήσει την καινοτομία με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων;

Η χρήση συστημάτων ΤΝ στη δικαιοσύνη, αλλά και ο βαθμός αυτονομίας τους

ευρύτερα σίγουρα απασχολούν. Ωστόσο, θεωρώ ότι είναι ένα ψευτοδίλημμα το «ή

καινοτομία» ή «προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων». Νομίζω ότι αντί για

διάζευξη πρέπει να στοχεύσουμε στη σύζευξη, παρά τις φωνές για το αντίθετο για

τους ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης και υιοθέτησης της ΤΝ. Στο βωμό των

αριθμών, προσωπικά δεν είμαι διατεθειμένος να θυσιάσω τα δικαιώματά μου και

δε θεωρώ ότι η καινοτομία σε κάθε περίπτωση δεν οφείλει να τα λαμβάνει υπόψη

δεδομένου ότι αποτελούν την κορωνίδα των ανθρώπινων διεκδικήσεων ανά τους

αιώνες.

Γι’ αυτό το λόγο, η προσπάθεια για τη ρύθμιση, είναι αναγκαίο να είναι παγκόσμια

και διεπιστημονική και αντιλαμβάνομαι αν οι παραπάνω προβληματισμοί

εντείνονται αναλογικά με την πολιτική συγκυρία, μιας και δε βρισκόμαστε όλοι

στην ίδια σελίδα.

4. Στην εκδήλωση Leonteios AI, ποια ήταν τα πιο ενδιαφέροντα σημεία που

προέκυψαν από τις συζητήσεις μεταξύ νομικών, εκπαιδευτικών και τεχνολόγων;

Στην εκδήλωση #LeonteiosAI, συγκράτησα πολλά ενδιαφέροντα σημεία από τις

συζητήσεις μεταξύ των εγνωσμένου κύρους ομιλητών. Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσω

μερικά θα επέλεγα τις συζητήσεις σχετικά με:

Τη βελτίωση της διαδικασίας της μάθησης, καθώς σύντομα θα μπορεί να

προσφέρονται και εξατομικευμένα μαθήματα, ανάλογα με τις ανάγκες εμβάθυνσης

ή την κλίση κάθε μαθητή από εργαλεία.

Τη συζήτηση γύρω από την αυτοματοποίηση εργασιών σε δημόσιο και ιδιωτικό

τομέα και κατά πόσο θα επηρεάσουν την παραγωγικότητα και την εξέλιξη των

επαγγελμάτων.

Τον προβληματισμό σχετικά με τη διαχείριση από πλευράς γονέων της ΤΝ και των

εργαλείων της, ιδιαίτερα αναφορικά με τη χρήση τους από τα παιδιά τους

 Τα θέματα που αφορούν την ισότητα και την πρόσβαση στην τεχνολογία

προκειμένου να αποφευχθεί η ενίσχυση των υφιστάμενων κοινωνικών ανισοτήτων

5. Υπάρχει επαρκής νομική ρύθμιση στην Ελλάδα και την ΕΕ για την Τεχνητή

Νοημοσύνη, ή πιστεύετε ότι το νομοθετικό πλαίσιο είναι ακόμα σε αρχικό

στάδιο;

Θεωρώ ότι έχουν γίνει κάποια πρώτα σημαντικά βήματα, ειδικά σε επίπεδο ΕΕ, η

οποία πήρε την παγκόσμια πρωτοβουλία να εκδώσει τον πρώτο Κανονισμό που

αφορά την ΤΝ (AI Act- Κανονισμός 2024/1689).

Ο Κανονισμός χρησιμοποιεί μια λογική συνιστωσών- συνισταμένης και: αφενός

κατηγοριοποιεί τα συστήματα ΤΝ βάσει ρίσκου, αφετέρου διακρίνει ρόλους στην

αλυσίδα του συστήματος ( Πάροχος, Φορέας Εφαρμογής, Διανομέας, Εισαγωγέας,

Εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπος), καταλήγοντας μετά τη σωστή αναγνώριση

ρίσκου και ρόλου στη συνισταμένη που αφορά τις υποχρεώσεις συμμόρφωσης για

κάθε σύστημα και κάθε ρόλου. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο ενωσιακός

νομοθέτης έχει αναγνωρίσει κάποιες πρακτικές, οι οποίες δε συνάδουν με τις αξίες

της ΕΕ και τις απαγορεύει πλήρως, ενώ στα συστήματα που αναγνωρίζει ως υψηλού

ρίσκου τίθενται υψηλές υποχρεώσεις συμμόρφωσης. Αντίστοιχα βάσει πιθανού

αντικτύπου ρυθμίζονται εντός του ίδιου Κανονισμού και τα μοντέλα ΤΝ. Κάποιες

διατάξεις του Κανονισμού βρίσκονται ήδη σε ισχύ (πχ απαγορευμένες πρακτικές,

υποχρεώσεις για εγγραματισμό), αλλά οι περισσότερες θα ισχύσουν από τον

Αύγουστο του 2026.

Στη χώρα μας ισχύει ο Ν. 4961/2022, ο οποίος περιλαμβάνει κάποιες πρωτόλειες

ρυθμίσεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη, αν και στην πράξη μάλλον δεν έχει

εφαρμοστεί πλήρως. Αναμένουμε ωστόσο και έναν ακόμα εθνικό νόμο, ο οποίος θα

εξειδικεύει κάποια ειδικότερα ζητήματα του ανωτέρω Κανονισμού και θα καθορίζει

την αρχή εποπτείας.

Ενόψει των παραπάνω, αντιλαμβάνεστε ότι δεν είμαστε στο μηδέν, αλλά μένουν

ακόμα αρκετά σημεία να αποσαφηνιστούν και φυσικά να εφαρμοστούν στην

πράξη.

6. Η χρήση της ΤΝ στη νομική επιστήμη (π.χ. έξυπνα συμβόλαια, ανάλυση

δεδομένων σε δικαστικές αποφάσεις) αλλάζει τον τρόπο που λειτουργεί το

επάγγελμα του νομικού. Πιστεύετε ότι οι δικηγόροι του μέλλοντος θα πρέπει να

εκπαιδεύονται και σε τεχνολογίες ΤΝ;

Για εμένα είναι δεδομένο ότι η δικηγορία, αν και ένας από τους πιο παραδοσιακούς

κλάδους, θα αλλάξει στο εγγύς μέλλον με τη χρήση της ΤΝ και έχω καταθέσει ήδη

και γραπτά τις απόψεις μου σχετικά. Εν συντομία θεωρώ ότι:

 Ο ανθρώπινος παράγοντας δε θα εκλείψει από τη διαδικασία απονομής της

δικαιοσύνης και συναφώς από την άσκηση του νομικού λειτουργήματος. Ο

δικηγόρος θα οφείλει να ελέγχει τα παραγόμενα αποτελέσματα των συστημάτων

τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία θα έχουν ενσωματωθεί στην καθημερινότητά του,

ενώ η ανάγκη διεπαφής με τον πελάτη δε θα εκλείψει ποτέ.

 Θα έχουμε ανάγκη από συνολικά λιγότερους δικηγόρους, επιφορτισμένους με πιο

«διοικητικές» ή εξειδικευμένες ερευνητικές εργασίες, αλλά από περισσότερους

δικηγόρους που θα γνωρίζουν την τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης και πώς να

τη διαχειριστούν. Οι δικηγόροι του μέλλοντος πιθανώς θα χρειάζεται να γράφουν

λιγότερο, να διαβάζουν λιγότερο, να ερευνούν λιγότερο και, ενδεχομένως, να

σκέφτονται λιγότερο, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος εφησυχασμού και

μειωμένης κριτικής σκέψης, μετατρέποντας τελικά αρκετούς σε εξειδικευμένους

διαχειριστές νομικών έργων, αντί δικηγόρων. Ίσως αυτός να είναι ένας νέος ρόλος;

 Είναι πολύ πιθανό να απαιτηθεί η αναθεώρηση του παραδοσιακού

«επιχειρηματικού» μοντέλου, στο οποίο η δικηγορία βασίστηκε μέχρι σήμερα. Η

δυνατότητα της ταχύτατης απόκρισης σε σύνθετα ερωτήματα, με ολοένα και πιο

αξιόπιστο τρόπο, θα σηματοδοτήσει την αμφισβήτηση της «ωριαίας χρέωσης», με

αποτέλεσμα οι πελάτες να απαιτήσουν μια τιμολόγηση περισσότερο βασισμένη

στην έννοια της αξίας, οδηγώντας προς σταθερές αμοιβές και σε νέους τύπους

συνδρομητικών υπηρεσιών.

 Με γνώμονα τη σύνδεση με τη νέα νομική πραγματικότητα, οι νομικές σχολές θα

πρέπει να ενσωματώσουν στην εκπαιδευτική διαδικασία εργαλεία τεχνητής

νοημοσύνης και όχι να τα θέσουν απέναντι και να τα αντιμετωπίσουν συγκριτικά

και φοβικά έναντι της παραδοσιακής μεθόδου διδασκαλίας και έρευνας.

Συνολικά, τρέφω την πεποίθηση ότι ο νομικός κλάδος θα αλλάξει τελικά προς το

καλύτερο, όπως συνέβη και στο παρελθόν σε αντίστοιχες περιόδους εξελίξεων, που

πυροδοτήθηκαν από την τεχνολογική πρόοδο.

7. Η Λεόντειος ανέκαθεν προωθούσε την κριτική σκέψη και την προσαρμογή στις

εξελίξεις. Πώς βλέπετε τον ρόλο των σχολείων στη διαμόρφωση νομικής παιδείας

γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη;

Πράγματι, η Λεόντειος ήταν πάντα ανοιχτή στα ερεθίσματα και έδινε τα

απαραίτητα εναύσματα για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης σε όσους/ες

ήθελαν να «ταλαιπωρηθούν» λίγο παραπάνω. Αυτό το DNA οφείλει να διατηρήσει

και να αξιοποιήσει περαιτέρω στην εποχή της μετάβασης προς τη χρήση της ΤΝ.

Νομίζω ότι τα σχολεία πρέπει να συμπεριλάβουν στο εκπαιδευτικό τους curriculum

την ΤΝ, αρχικά σε ένα επίπεδο βασικών γνώσεων και ανάπτυξης κριτικής σκέψης

για την ηθική χρήση της. Περαιτέρω μέσα από τη διαθεματική προσέγγιση και τη

συνεργασία με εξειδικευμένους επαγγελματίες προκειμένου να αναπτύξουν οι

μαθητές περαιτέρω χρήσιμες δεξιότητες που μπορεί να τους ανοίξουν και νέες

προοπτικές σπουδών και μετέπειτα αποκατάστασης. Τέλος, η συντεταγμένη της

προσπάθεια μπορεί να λειτουργήσει ως πυξίδα για άλλα σχολεία, επηρεάζοντας

θετικά το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και γιατί όχι και την παγκόσμια κοινότητα αν

η Λεόντειος λειτουργήσει ως πρεσβευτής της νέας εποχής για όλα τα σχολεία της

Μαριανής κοινότητας.

8. Κλείνοντας, τι κρατάτε προσωπικά από τη συμμετοχή σας στην επιτροπή της

εκδήλωσης Leonteios AI και ποιο είναι το επόμενο βήμα για τη συζήτηση γύρω

από την ΤΝ στη νομική και την εκπαίδευση;

Ήταν μεγάλη χαρά και τιμή η πρόσκληση για τη συμμετοχή μου στην επιτροπή και

όπως γνωρίζετε, είμαι πάντα ανοιχτός και διαθέσιμος σε ό,τι έχει να κάνει με την

προσφορά στο σχολείο και τη νέα γενιά μαθητών (και σύντομα αποφοίτων).

Νομίζω ότι αυτό το αίσθημα ανταπόδοσης που έχει καλλιεργήσει το σχολείο μας σε

πολλούς από εμάς είναι και ένα από τα μεγαλύτερα διαχρονικά του «κέρδη».

Προσωπικά, πέρα από την ηθική ικανοποίηση, θεωρώ ότι κέρδισα σε γνώση μέσα

από τις συζητήσεις και μου δόθηκε η ευκαιρία να ανταλλάξω απόψεις με

ανθρώπους που αν και δε γνώριζα νωρίτερα, το πνεύμα της καταγωγής μας από την

κοινή σχολική μήτρα, είχε ήδη δημιουργήσει τους δεσμούς του.

Αναφορικά με το έργο της επιτροπής per se, θεωρώ ότι κάναμε μια σημαντική αρχή

και είναι στο χέρι μας και φυσικά των διευθύνσεων του σχολείου για το πού

θέλουμε να κατευθυνθεί αυτή η -για όλους μας- παιδευτική διαδικασία. Ως

επόμενα βήματα, θεωρώ ότι μπορεί να ανοίξει περαιτέρω ο διεπιστημονικός

διάλογος, να αναπτυχθούν και νέες ενδοσχολικές και εξωσχολικές πρωτοβουλίες

και να ενισχύσουμε την ανταλλαγή γνώσης και βέλτιστων πρακτικών με άλλα

σχολεία.

Αλλά αυτά είναι και μια συζήτηση για το μέλλον. Αν εστίαζα μόνο στο σήμερα

θεωρώ ότι η μεγαλύτερη ανταπόδοση για τη συμμετοχή μας στην επιτροπή θα είναι

η σπίθα και τα ερεθίσματα που δημιουργήσαμε τελικά να λειτουργήσουν αργότερα

ως πολύτιμα εφόδια για τους μαθητές της Λεοντείου στα επόμενα βήματά τους ως

άνθρωποι και επαγγελματίες.

Συντακτική Ομάδα

Σ.Π – Β.Λ

Με μεγάλη χαρά αποδέχτηκα πριν κάποιο διάστημα να συμμετέχω στην Επιτροπή hashtag#AI της Leonteios School Athens σε συνεργασία με την Union of Lycee Leonin Graduates – EALL , μια πρωτοβουλία που εξερευνά την εισαγωγή της Τεχνητής Νοημοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι τιμή μου να συμβάλλω σε αυτή την προσπάθεια του σχολείου μου, ως απόφοιτος, ως δικηγόρος και ως διδακτορικός ερευνητής.