ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΙ ΙΣΜΗΝΗ ΠΑΧΗ

Εἶχα τήν καθοριστική τύχη καί τό προνόμιο νά διδαχθῶ τήν γαλλική γλῶσσα ἀπό δύο ἀδελφές, τήν Ἰωάννα καί τήν Ἰσμήνη Παχῆ. Προήρχοντο ἀπό μία οἰκογένεια Ἑλλήνων ἐξ Αἰγύπτου. Ἡ ἑλληνική κοινότης τῆς Αἰγύπτου ἦταν ἡ πλέον μορφωμένη, ἠ πλέον ἀνεπτυγμένη εἰς τόν πολιτιστικόν τομέα, ἡ πλέον εὐημεροῦσα καί ἴσως ἡ πλέον πατριωτική ἀπό τίς κοινότητες τοῦ ἀποδήμου ἐλληνισμοῦ. Ἀπό τούς κόλπους της προήρχοντο ὁ ἐθνικός εὐεργέτης Ἐμμανουήλ Μπενάκης, ὁ ποιητής Κωνσταντῖνος Καβάφης καί ὁ συγγραφέας Στρατῆς Τσίρκας. Καί οἱ δύο αὐτές ἀδελφἐς ὁμιλοῦσαν τήν γαλλική σαν μητρική τους γλῶσσα, ἐκτός ἀπό τήν ἑλληνική, τήν ἀγγλική, τήν ἀραβική καί τήν ἰταλική ! Εἶχαν καί οἱ δὐο ἀποφοιτήσει μέ ἄριστα ἀπό τό γαλλικό λύκειο τῆς Ἀλεξανδρείας τοῦ ὁποίου ἡ διεύθυνσις τούς εἶχε ἄναθέσει τήν διδασκαλία τῆς γαλλικῆς σέ τάξεις Γάλλων μαθητῶν, τόση ἐκτίμηση ἀπελάμβαναν ἀπό τούς Γάλλους καθηγητές τοῦ λυκείου!
Δέν εἶχαν δημιουργήσει οἰκογένεια, για λόγους ἀνεξαρτήτους τῆς θελήσεώς των, ἀλλά εἶχαν υἰοθετήσει τρόπον τινά τους μαθητές των εἰς τούς ὁποίους ἦσαν ἀφοσιωμένες ὥς να΄ἐπροκειτο γιά τά δικα΄τους παιδιά ! Ἡ Ἰσμήνη εἶχε γίνει δεκτή στίς ἐξετάσεις τοῦ γαλλικοῦ ἀπολυτηρίου μέ 19, 7 μέσον ὄρο, τόν ὑψηλώτερο τῆς τάξεώς της ! Καί ἔλαβε ὑποτροφία, κατόπιν διαγωνισμοῦ, ἀπό τό γαλλικό ὑπουργεῖο παιδείας γιά να΄σπουδάσει ἀρχιτεκτονική στό Παρίσι, τό 1946 ! Μοναδική περίπτωσις στά χρονικά ἐκείνης τῆς ἐποχῆς ! Ὁ πατέρας της ὄμως, πλοίαρχος τοῦ ἐμπορικοῦ ναυτικοῦ, δυστυχῶς δέν τῆς ἐπέτρεψε να΄πραγματοποιήσει ἐκεῖνο τό ὄνειρο λόγω τῆς συντηρητικῆς;νοοτροπίας ἐκείνων τῶν χρόνων.
Τό 1956, συνεπεία τῆς ἀλογίστου στρατιωτικῆς γαλλο-βρεταννικῆς ἐπεμβάσεως κατά τῆς Αἰγύπτου, οἱ Ἕλληνες τῆς ἐκεῖ παροικίας ἐξηναγκάσθησαν νά ἀποχωρήσουν κάι νά΄παλιννοστήσουν εἰς την Ἑλλάδα. Καί οἱ δύο ἀδελφές συνέχισαν τήν διδασκαλία τῶν γαλλικῶν, ἡ μέν Ἰωάννα στό πλαίσιο ἰδιαιτέρων μαθημάτων, ἡ δέ Ἰσμήνη στό δημοτικό τῆς Λεοντείου, ‘’Χρυσόστομος Σμύρνης’’.
Χάρις εἰς τήν ἀμέριστη προσφορά τῶν γονέων μου πρός τα τέσσερα παιδιά τους καθῶς καί τόν θαυμασμό τους πρός τήν Γαλλία, τόν πολιτισμό της καί τήν παραδοσιακή γιά τόν Ἑλληνισμό τῆς Μικρᾶς Ἀσίας φιλία ἔναντι τῆς Γαλλίας (παρά τήν προδοτική στάση τοῦ Ραιμόν Πουανκαρέ ὄταν τό 1920 συνεμάχησε μέ τόν Μουσταφᾶ Κεμάλ) ἀφ’ ἑνός μέν μέ ἔγραψαν στήν Λεόντειον ἀπό τήν ‘Τρίτη δημοτικοῦ , ἀφ’ ἑτέρου δέ, παρακολουθοῦσα ἰδιαίτερα μαθήματα γαλλικῶν κατ’οἶκον μέ τήν Ἰωάννα Παχῦς. Ἡ θαυμαστή ἐκείνη παιδαγωγός δέν ἀρκεῖτο εἰς τήν διδσκαλίαν τῆς γραμματικῆς, τῆς ὀρθογραφίας καί τοῦ λεξιλογίου. Μοῦ προσέφερε ἔνα συναρπαστικό ταξίδι διά μέσου τῆς ἱστορίας τῆς Γαλλίας καί μία μαγευτική περιήγηση τῶν διαφόρων παραδοσιακῶν ἐπαρχιῶν τοῦ ἑξαγώνου, τίς περιοχές τίς ὁποῖες οἱ Γάλλοι ὀνομάζουν « nos provinces » ἤ «nos terroirs ».
Μέ τα΄λόγια τῆς Ἰωάννας, ἡ κάθε μεγάλη μορφή τῆς πολιτικῆς , τῶν ἐπιστημῶν, τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν ἔπαιρνε σάρκα καί ὀστᾶ. Μοῦ ἔδινε τήν ἐντύπωση ὅτι ἤμουν παρῶν στήν ἐθνοσυνέλευση παρακολουθῶν τίς ὁμιλίες τοῦ Δαντῶν, τοῦ Ροβεσπιέρρου καί τοῦ Ἀββᾶ Γρηγορίου ! Μέ μετέφερε εἰς τούς ἀμπελῶνες τῆς Προβηγκίας ὅπου συμμετεῖχα στόν τρυγητό καί τῖς παραδοσιακές ἑορτές τῶν καλλιεργητῶν, καί τά ἀββαεῖα τῆς Βουργουνδίας ὅπου παρακολουθοῦσα τούς πολυμαθεῖς μοναχούς νά διακοσμοῦν τά χειρόγραφα με τίς μινιατοῦρες (les enluminures). Μέ ταξίδευε μαζί μέ τόν Σαίντ Ἐξυπερύ ἀπό τήν Τουλούζη ὡς τό Ντακάρ καί ἀπό τό Ντακάρ μέχρι τό Μπουένος Ἀιρες ὄπου ἐβίωνα τήν ἀγωνία τῆς ἀναμονῆς τῆς ἐκβάσεως τῆς μάχης τοῦ ἀεροπόρου μέ τήν καταιγῖδα.
Μέ τήν ἴδια παιδαγωγική μέθοδο καί φιλοσφία, μᾶς ἔκανε μάθημα γαλλικῶν στήν Τετάρτη καί στήν Πέμπτη δημοτικοῦ, ἡ μαγαλύτερη ἀδελφή τῆς Ἰωάννας, ἡ ‘Ἰσμήνη. Κάνοντας ὅλους τούς μαθητές νά συμμετέχουν με διαδραστικό διάλογο, ἐνθαρρύνοντας τόν καθένα νά ἐκφράζεται, μέ μεγάλη ὑπομονή καί ἐγκαρδιότητα. Μᾶς βοηθοῦσε νά ἑτοιμάζουμε μικρές παρουσιάσεις (exposés) τῶν ὁποίων ἡ πάντα ἐνθαρρυντική ἀξιολόγησις μᾶς ἐνίσχυε τήν αὐτοπεποίθησιν καί μᾶς τοποθετοῦσε ἐπί μίας τροχιᾶς προόδου. Ἡ Ἰσμήνη ἐκφράζετο εἰς ἁπλῆ καθαρεύουσα, κάτι τό ὁποῖο προκαλοῦσε εἴτε περιέργειαν εἴτε θυμηδία καί εἰρωνικα σχόλια καί ἀπομιμήσεις, ὅπως ‘’Ὁ κώδων ; Ἔκρουσεν ὁ κώδων ;’’
Εἰς αὐτό τό σημεῖον, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ἀνοίξω μία παρένθεσιν ἐπί τοῦ θέματος τῆς γλώσσης μας. ‘Υπῆρξα ἔνθερμος δημοτικιστής ἐπί δύο δεκαετίες. Ὅμως, ἡ μελέτη τῆς ἱστορίας μας, ἡ ἐμπειρία μου ὡς διδάσκοντος καί ὁριμσένες παρατηρήσεις τῆς ἐξελίξεως τῆς γλωσσικῆς ἐκφράσεως τῶν συμπατριωτῶν μου, ἰδιατέρως τῶν νεωτέρων, καί τῶν δημοσίων προσώπων, μέ ὁδηγησαν νά συνειδητοποιήσω ὅτι ἦταν ἐπιτακτική ἀνάγκη νά διδασκόμεθα καί νά χρησιμοποιοῦμε μία γλωσσική μορφή ὅσον τό δυνατόν πλησιεστέρα τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς. Διότι αὐτό ἦταν καί παραμένει ζωτικῆς σημασίας διά τήν ἐπιβίωσίν μας ὡς ἔθνος καί ὡς συνέχεια τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς ἀρχαίας καί τῆς βυζαντινῆς περιόδου. Αὐτό τό εἶχαν συνειδητοποιήσει οἱ πρωταγωνιστές τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, Μακρυγιάννης καί Κολοκοτρώνης καί παρώτρυναν τά ἑλληνόπουλα ‘’νά μελετοῦν, νά μανθάνουν καί νά χρησιμοποιoῦν τήν γλῶσσα τῶν προγόνων μας .‘’ Καί τί συμβαίνει ἀπό τό 1980 κι ἔπειτα ; Ἐγενικεύθη ἡ ἁμιγής δημοτικἠ, τό μονοτονικό, τά « greeklish » (ἀκόμη καί εἰς τήν ἱστοσελῖδα τοῦ συλλόγου ἀποφοίτων !!!) καί ἡ συστηματικη ἀντικατάστασις ἑλληνικῶν λέξεων ἀπό ἀγγλικές ἤ καί ἡ εἰσαγωγή ἀγγλικῶν λέξεων αὐτουσίων, ἀντί νά ἐπινοήσουμε μία ἑλληνική λέξι ! Οἱ Γάλλοι ἐπινόησαν ἕνα σύνθετο τεχνικόν ὅρο ἑλληνικῆς προελεύσεως πρός ὀνομασίαν τῆς συσκευῆς ἐγγραφῆς καί ἀναπαραγωγῆς τῶν τηλεοπτικῶν παραγωγῶν : « magnétoscope » δηλαδή ‘’μαγνητσκόπιο’’. Ο ἱ Ἕλληνες τί ἔκαναν ; Υἱοθέτησαν αὐτούσιον τόν ἀγγλικόν ὅρον ‘’βίντεο’’ ! Ἡ πολιτιστική μας κληρονομία δέν κινδυνεύει τόσον ἀπό τοῦς Σκοπιανούς, ἀλλά ἀπό ἐμᾶς τούς ἰδίους ! Οἱ μαθηταί τῶν ἑλληνικῶν σχολείων τῆς Αἰγύπτου ἐδιδάσκοντο καί ἐχρησιμοποίουν τήν λόγιον γλῶσσα. Αὐτό ὄχι μόνον δέν τούς παρεμπόδισε εἰς τήν ἐπαγγελματική των κατάρτισιν ἀλλά τούς ἐβοήθησεν σημαντικῶς. Κλείνω τήν παρένθεσιν.
Τό 1970, ἡ Ἰωάννα μοῦ εἶπε :
– Σάββα, ἀπό ἐδῶ καί πέρα, θά σέ ἀναλάβει ἡ ἀδελφή μου διότι ἐγώ δέν ἐπαρκῶ πλέον γιἀ τό ἐπίπεδο τό ὁποῖο ἀπαιτοῦν οἱ ἑπόμενες τάξεις.
– Καί ὄντως δύο φορές τήν ἑβδομάδα, πήγαινα στήν οἰκία τῆς οίκογενείας Παχῦ στό Μοσχᾶτο γιά μιάμιση ὥρα ἰδιαίτερο μάθημα γαλλικῶν. Γιά μένα, τό κάθε μάθημα ἦταν πραγματική μυσταγωγία. Ἡ Ἲσμήνη ἐφήρμοζε τίς ἴδιες διδακτικές μεθόδους μέ ἐκεῖνες τῆς Ἰωάννας μέ ὄντως εὐρύτερες ἐγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Τό ταξίδι στούς δρόμους τῆς γαλλικῆς καί εὐρωπαικῆς ἱστορίας, λογοτεχνίας, τέχνης κι ἐπιστήμης ἔγινε ἀκόμη πιό συναρπαστικό. Ἡ ἴδια ἡ Ἰσμήνη εἶχε τέτοιο πᾶθος πού μέ κρατοῦσε τρεῖς ὧρες κάθε φορά ἀντί γιά μιάμιση, σέ σημεῖο πού ἡ μητέρα μου ἀνησυχοῦσε μήπως εἶχα πάθει κανένα ἀτὐχημα καί τηλεφωνοῦσε νά μάθει τί εἶχε συμβεῖ καί δέν εἶχα ἐπιστρέψει ἀκόμη ! Ἔπειτα ἀπό τούς δύο πρώτους μῆνες , κατάλαβε ὅτι ἦταν ἀδύνατον νά τά τιθασεύσει τό κοινό μας πᾶθος καί σταμάτησε. Τό συναρπαστικό ταξίδι κράτησε τέσσερα σχεδόν χρόνια. Ἀπό τό 1973, παρατηροῦσα ὅτι ἡ Ἰσμήνη εἶχε ἀρχίσει νά γράφει μέ τό ἀριστερό της χέρι ἐνῶ τό δεξί δυσκολευόταν ὅλο καί περισσποτερο νά τό κινήσει. Καταλάβαινα ὅτι εἶχε κάποιο πρόβλημα ὑγείας ἀλλά δέν ἤξερα ποιό.
– Τόν Μάρτιο τοῦ 1974, ἡ Ἰσμήνη πάλευε ἤδη ἐπί δώδεκα χρόνια κατά τῆς ἐπάρατης νόσου. Χωρίς νά παραπονεῖται οὔτε στούς μαθητές της, στούς ὁποίους δέν εἶχε πεῖ τίποτε, οὔτε σέ κανέναν. Καί ὅμως, παρά τήν σοβαρότητα τῆς καταστάσεώς της, πῆγε καί συνάντησε τούς γονεῖς μου καί τούς εἶπε συνοπτικά ὅτι κατανοοῦσε τήν ἐπιθυμία τους νά μέ δοῦν νά ἐργάζομαι στό πλευρό τοῦ πατέρα μου στήν οἰκογενειακή ἐπιχείρηση ἀλλά ὅτι ἐγώ δέν ἤμουν πλασμένος γιά τό ἐμπόριο ἀλλά γιά τήν διδασκαλία. Ἀρχές Μαίου, μέ κάλεσε νά πάω νά τήν δῶ. Τήν βρῆκα πολύ ἐξαντλημένη ἀλλά μέ τό χαμόγελο στά χείλη ὅπως πάντα. Πάνω στό γραφεῖο της ὑπῆρχε μία στίβα ἀπό μεγάλους φακέλους.
– – Γνωρίζοντας τό ὄνειρό σου νά σπουδάσεις στή Γαλλία, μοῦ εἶπε, ἔστειλα αἰτήσεις ἐγγραφῆς σέ διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια τά ὁποῖα μοῦ ἀπάντησαν θετικά. Δέν ἔχεις παρά νά ἐπιλέξεις σέ ποιό ἀπό αὐτά νά ἐγραφεῖς ὁριστικά.
– Ἔμεινα ἄφωνος ἀπό συγκίνηση.
– Δέν ξέρω πόσο καιρό θά μοῦ δώσει ἀκόμη ὁ Θεός, πρόσθεσε ἀλλά δέν θά εἶναι πάνω ἀπό ἕνα ἑξάμηνο, Σάββα μου. Γι’αὐτό ἐπίτρεψέ μου, σέ παρακαλῶ, νά σοῦ ἀπευθύνω λίγα λόγια ὡς παρακαταθήκη. Ἦταν ἡ πρώτη φορά πού μοῦ μιλοῦσε γιά τήν ἀσθένειά της ἀλλά τόσο λεπτά, τόσο συνοπτικά ! Συνειδητοποιοῦσα ὅτι εῑχε γράψει ὅλες ἐκεῖνες τίς ἐπιστολές δακτυλογραφῶντας τες στή γραφομηχανή της μόνο μέ τό ἀριστερό της χέρι !
Έκανα νεῦμα μέ τό κεφάλι, ἀφοὐ δέν μποροῦσα ν’ἀρθρώσω λέξη.
– Καταλαβαίνω τήν ἐπιθυμία σου νά βοηθήσεις τόν πατέρα σου στήν ἐπιχείρησή του ἀλλά ἐπειδή ζοῦμε μόνο μία φορά κσί γνωρίζω τό πᾶθος σου γιά τήν λογοτεχνία καί τήν ἱστορία, σέ παροτρύνω νά ἀκολουθήσεις τόν δρόμο σου καί νά ἀφιερωθῆς στήν διδασκαλία. Μόνο σέ τοῦτο τό πεδίο θά εἶσαι πραγματικά εὐτυχισμένος. Καί οἱ γονεῖς σου θά εῑναι κι ἐκεῖνοι εὐτυχισμένοι μαζί σου γιατί μποορεῖ νά ὀνειρεύονται νά ἀναλάβεις τήν οἰκογενειακή ἐπιχείρηση ἀλλά ἐκεῖνο πού βάζουν πάνω ἀπ΄’ ὅλα εἶναι ἡ εὐτυχία σου, μήν τό ξεχνᾶς. Καί ὅταν μέ τό καλό γίνεις καθηγητής, μήν ξεχνᾶς ὅτι τό πρῶτο σου μέλημα πρέπει νά εἶναι ἡ κατανόηση, ἡ ἐπιείκεια, ἡ ἐνθάρρυνση καί ὁ ἔπαινος πρός τούς μαθητές σου.
– Τήν Ἰσμήνη τήν ξαναεῖδα τήν ἡμέρα πού τήν συνόδευσα στήν τελευταία της κατοικία. Ἡ ἀδελφή της Ἰωάννα μοῦ εἶπε τότε μέ μάτια βουρκωμένα ἀλλά μ’ἐκείνη τήν ἀξιοπρέπεια πού χαρακτήριζε ὅλη τήν οἰκογένεια :
– Ἐσένα καλοῦσε Σάββα μου, ὅλη νύχτα, μέχρι τήν ὕστατη πνοή της. Ἄφησε κάτι γιά σένα, πρόσθεσε καί μοῦ ἔδειξε ἕνα δέμα.
Τό ἄνοιξα μέ λαχτάρα ἀμέσως μόλις ἐπέστρεψα στό σπίτι. Ἦταν ἡ γραφομηχανή τῆς Ἰσμήνης.
Ὅταν, στίς ἀρχές Σεπτεμβρίου τοῦ 1991, στάθηκα γιά πρώτη φορά, ἀπέναντι στούς μαθητές μου, τούς ἔδειξα τή γραφομηχανή τῆς Ἰσμήνης λέγοντας :
– Αὐτή εἶναι ἡ σκυτάλη πού πῆρα ἀπό τό χέρι τῆς Δασκάλας ἡ ὁποία μοῦ ἔδωσε τά φῶτα τοῦ πνεύματος καί χάρις στήν ὁποία ἀξιώθηκα νά πραγματοποιήσω τό ὄνειρό μου. Τῆς ὀφείλω ὅ,τι πιό σημαντικό μπορεῖ νά ὁλοκληρώσει ἕνας ἄνθρωπος, νά δώσει στή ζωή του τό νόημα πού ἀντιστοιχεῖ στό πιό ἱερό του ὄνειρο.
Ὅσον ἀφορᾶ τήν Ἰωάννα, ὁ Θεός τῆς ἐπέτρεψε νά ζήσει ἕως τά βαθιά γεράματα. Πάντα μέ τήν ἀδιατάραχτη πραότητά της. Πάντα μέ τίς σοφές της συμβουλές τίς ὁποῖες μοῦ ἔδινε μέ ταπεινοφροσύνη, ἀλλά καί μέ ὀξυδέρκεια, χωρίς στόμφο, χωρίς τήν ἔπαρση τῆς καθηγήτριας ἡ ὁποία βγάζει λόγο ἐκ καθέδρας. Πάντα μέ τήν ἀστείρευτη στοργή καί ἐπιείκειά ης ἔναντι τῶν ἀδυναμιῶν καί τῶν σφαλμάτων μου. Τιμῆς ἕνεκεν καί καθότι ἡ Ἰωάννα δέν εἶχε παιδιά, ἔδωσα τό .ὄνομά της στήν κόρη μου. Εὐγνωμονῶ δέ τήν μητέρα μου διά τήν κατανόηση τήν ὁποίαν ἔδειξε ἐπί τούτου.
Πότε-πότε ξεφυλλίζω τό εἰνογραφημένο λεξικό Larousse τό ὁποῖο μοῦ εἶχε δωρήσει γιά τήν ὀνομαστική μου ἑορτή, στις 5 Δεκεμβρίου τοῦ 1970. Κοιτάζω τις θαυμάσιες εἰκονογραφήσεις, τά ἐπεξηγηματικά σχήματα, τούς συγκριτικούς χρονολογικούς πίνακες καιί λέγω μέσα μου : ὄντως, ἡ ἰδανική δασκάλα δέν εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία γεμίζει τό νοῦ τῶν μαθητῶν της μέ στῖβες γνώσεων. Εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία τούς διδάσκει τήν χρήση τῶν ἐργαλείων μέ τά ὁποῖα οἱ μαθητές της γίνονται ἰκανοί νά ἀποκτήσουν τίς θεμελιώδεις γνώσεις οἰ ὁποῖες ἀφοροῦν ὅλα τά βασικά πεδία τῆς ζωῆς.
Οἰ μαθητές τῆς πρώτης μεταρέπονται σέ παπαγάλους. Οἱ μαθητές τῆς δεύτερης οἰκοδομοῦν μία προσωπικότητα συνειδητοῦ κιαί ὑπευθύνου πολίτου δημοκρατίας καί ἐπιστήμονος. Αὐτοί οἱ μαθητές φέρουν, διά βίου, τήν σφραγῖδα τῆς Ἰωάννας καί τῆς Ἰσμήνης Παχῆ.

Σάββας Σειμανίδης

Απόφοιτος 1974